από την Ελένη Γκιοκτσέ
Το βιβλίο της κ. Σερεμετάκη “Αναγνωρίζοντας το ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ”, ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ,
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ εκδόθηκε στην Αθήνα από τις εκδόσεις “ΠΕΔΙΟ”. Ειναι η ελληνική έκδοση του
Sensing the Everyday που κυκλοφορεί διεθνώς απο τον εκδοτικό οίκο Routledge. H κ. Σερεμετάκη γράφει
τα βιβλία της ταυτόχρονα στην αγγλική και ελληνική η ίδια. Τα βιβλία της και άρθρα της φέρουν χιλιάδες
ετεροαναφορές και διδάσκονται απο το 1992 εως σήμερα σε διάφορους πανεπιστημιακούς κλάδους. Θα “μιλήσω” για το βιβλίο ως κοινή αναγνώστρια. Δεν έχω γνώσεις ανθρωπολογίας. Και θα “μιλήσω”
όχι οπωσδήποτε για όσα γράφει η συγγραφέας αλλά μάλλον για όσα νομίζω, θεωρώ, αισθάνομαι,
κατάλαβα ότι πραγματεύεται στο βιβλίο της. Και αυτά που “κατάλαβα” εξαρτώνται από τις δυνατότητές
μου πρόσληψης , κατανόησης, ενσυναίσθησης και αντίληψης, από την προσωπική μου συγκρότηση
δηλαδή και κυρίως από τα υποκειμενικά μου όρια.
450 σελίδες, 6 ενότητες και 15 κεφάλαια. Ένα κείμενο πυκνό, εξαιρετικά και εξαντλητικά πυκνό θα
έλεγα
. Με γλώσσα που πρώτα μιλάει στην ψυχή και στο συναίσθημα και μετά στο μυαλό και στη νόηση.
Ο γραπτός της λόγος δεν είναι ξερή, κυριολεκτική, επιστημονική γλώσσα. Είναι λόγος ποιητικός.
Έχει δύναμη, είναι άμεσος, δημιουργεί εικόνες, κινητοποιεί το συναίσθημα, τον εσωτερικό μας κόσμο, μας
συγκινεί και μας συν-κινεί, μας παίρνει μαζί του. Το κείμενο μας προτείνει όχι απλά να γνωρίσουμε το καθημερινό αλλά να το αναγνωρίσουμε.
Αυτό που συμβαίνει σήμερα και συνήθως, στην ταχύτατη καθημερινότητα και στη ρευστότητα της ζωής
μας, μας διαφεύγει. Είναι εφήμερο, δεν γίνεται εύκολα ορατό γιατί δεν είναι και ολοκληρωμένο αφού
συμβαίνει στο τώρα, στον παροντικό χρόνο, στο ανεπαίσθητο παρόν όπως λέει η συγγραφέας.
Μας προτείνει να σταθούμε και να το δούμε αυτό το καθημερινό. Το σημερινό καθημερινό. Αλλά και
το καθημερινό που συνέβαινε στο παρελθόν. Και μπορεί να θεωρούμε ότι είναι ολοκληρωμένο, στατικό,
ήδη συντελεσμένο, παρ' όλα αυτά διαρρέει στο παρόν, είναι ένα παρελθόν-παρόν. Όχι μόνο επειδή
αποτελεί συγκροτητικό στοιχείο της “ταυτότητάς” μας αλλά και επειδή έρχεται στο σήμερα αλλαγμένο,
προσαρμοσμένο σ΄ αυτή την νέα εποχή. Την εποχή της μετανεωτερικότητας, την εποχή της
παγκοσμιοποίηση της ομογενοποίησης, της κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική, την εποχή της
τεχνολογίας και της κλιματικής αλλαγής.
Από τα σπαράγματα, τα διασπαρμένα κομμάτια δηλαδή του παρελθόντος και τα θραύσματα της
καθημερινής ζωής η συγγραφέας αντλεί νόημα, παράγει, γεννά θεωρία. Μια θεωρία από τα κάτω.
Από τ ην περιφέρεια, από το τοπικό, από το μέρος. Από τα άκρα της Ευρώπης. Με μια ματιά γυναικεία,
με μια οπτικη θηλυκή που αμφισβητεί την πατριαρχία, την εξουσία, τους θεσμούς, την μετανεωτερικότητα.
Που στέκεται κριτικά απέναντι στον δημόσιο λόγο, στον νομιμοποιητικό λόγο κάθε εξουσίας και στον
κυριαρχο λόγο των ΜΜΕ.
Νομίζω ότι κεντρική έννοια ή/και αναλυτική κατηγορία που διατρέχει όλο το κείμενο είναι η έννοια
του τραύματος. Οχι το ιατρικό τραύμα αλλά το τραύμα το προσωπικό που προκαλείται από μια απώλεια
όπως είναι ο θάνατος, η μετανάστευση, η ξενιτιά. Και το τραύμα το συλλογικό που μπορεί να προκληθεί
από μια φυσική καταστροφή, έναν σεισμό, μία φωτιά ή και από μία ανθρώπινη δράση όπως είναι ο πόλεμος,
η προσφυγιά. Αυτό το συλλογικό τραύμα εμπερικλείει, συμπεριλαμβάνει και το ατομικό τραύμα καθενός
που συμμετέχει σ΄ αυτό το γεγονός. Αυτό το τραύμα πραγματεύεται η συγγραφέας. Εκεί που σημειώνεται μια ρωγμή, μια ασυνέχεια, ένα
σύνορο ανάμεσα σ΄ αυτό που ήσουν και υπήρχες πριν και στο μετά. Εκεί που βιώνεται μια συμβολική
ξενιτιά και απαιτείται μια μετάβαση, ένα πέρασμα από το γνωστό, από το οικείο, από το ασφαλές στο νέο,
στο άγνωστο, στο επισφαλές, στο επικίνδυνο και στο αδιαμόρφωτο. Η μνήμη αυτού του τραύματος δεν αφορά στις ιδέες, στις σκέψεις, δεν είναι μια διανοητική διεργασία.
Αφορά στα αισθήματα, στα συναισθήματα, αυτά που προσλαμβάνουμε με όλες μας τις αισθήσεις, που
ακουμπούν στην ψυχή και διαπερνούν ή/και συγκλονίζουν το σώμα μας. Είναι μια αισθητηριακή, μία
σωματική μνήμη. Είτε αναφερόμαστε στο ατομικό σώμα είτε στο συλλογικό, στο κοινωνικό σώμα, οι
συνέπειες ενός τραύματος εγγράφονται σ΄ αυτό και το καθορίζουν.
Μιλώντας για το τραύμα έθιξα ήδη κάποια από τα θέματα που πραγματεύεται η συγγραφέας στο βιβλίο
της. Θα αναφερθώ λίγο περισσότερο σε κάποια από αυτά. Ο θάνατος ως κοινωνικό γεγονός στην αγροτική Ελλάδα. Και πιο συγκεκριμένα στην Μέσα Μάνη.
Τα μοιρολόγια και οι τελετουργίες θανάτου. Ο λόγος και η προφορική ιστορία των γυναικών. Αλλά και ο
θάνατος σε ένα αστικοποιημένο περιβάλλον όπως είναι η Αθήνα σήμερα ή η αρχαιοπρεπής Βιέννη. Η μαντευτική και το ονείρεμα ως μια κοινωνική πρακτική ελέγχου του άγνωστου και του μέλλοντος.
Που αναδιαπραγματεύεται τις κοινωνικές σχέσεις, που δημιουργεί σχέσεις φροντίδας και ανταλλαγής και
δεν αφορά μόνο στην αγροτική, την προνεωτερική Ελλάδα. Επιβιώνει και σήμερα, προσαρμόζεται στην
αστική κουλτούρα, ενσωματώνει τις νέες τεχνολογίες και πολύ συχνά εμπορευματοποιείται.
Ο σεισμός στην Καλαμάτα. Όταν χάνεις τον τόπο σου που γίνεται ερείπια, όταν γίνεσαι ξένος και
ξενιτεμένος και ανέστιος στην ίδια την πατρίδα σου. Η φωτιά στην Ηλεία που κατακαίει, καταστρέφει ολοσχερώς την γη, την ζωή, την μνήμη, την ταυτότητα
και τους ανθρώπους. Η γραφειοκρατική διαχείριση αυτού του γεγονότος και η “χρέωσή” του ως προσωπικό
ατύχημα/δυστύχημα σε κάθε ένα από τα θύματα. Οι μετακινήσεις των ανθρώπων. Οι οικονομικοί μετανάστες, οι παράτυποι μετανάστες, οι πρόσφυγες.
Από την Αλβανία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, την Συρία. Με άλλα λόγια ο άλλος, ο ξένος, ο διαφορετικός.
Και πως κατασκευάζουμε την εικόνα αυτού του άλλου. Του άνδρα και της γυναίκας. Η παθογένεια των Πανεπιστημίων. Πως διατηρείται η ισορροπία ενός εσωτερικού συστήματος που
υπηρετεί ιδιοτελείς στόχους με πρακτικές όπως ο διαδρομισμός, η εξορία και ο εκτοπισμός αυτού που δεν
συμμορφώνεται και δεν εντάσσεται στο σύστημα. Ο έρωτας και ο θάνατος, η ιατρικοποίηση του σώματος και της ζωής μας, η μολυσματική τροφή,
οι ασθένειες, οι ιοί που διαπερνούν τα σύνορα, οι αισθήσεις και η μνήμη, η ίδια η επιστήμη της
ανθρωπολογίας, ο ρόλος του/της εθνογράφου, η μετάφραση από έναν γλωσσικό κώδικα σε άλλον,
από ένα πολιτισμικό σύμπαν δηλαδή σε ένα άλλο και πολλά ακόμη θέματα συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο.
Έχουμε συνηθίσει η γνώση, η θεωρία να κλείνεται σε βιβλία, να περιορίζεται σε πανεπιστημιακές
αίθουσες, να ανταλλάσσεται σε διαλόγους μεταξύ ειδικών. Η κ. Σερεμετάκη μεταφράζει αυτή τη θεωρία
σε δράση. Εκδημοκρατίζει τη γνώση. Γεφυρώνει την θεσμική, την επιστημονική γνώση με την καθημερινή
πραγματικότητα. Συνδέει το Πανεπιστήμιο με την τοπική κοινωνία. Κινητοποιεί πολίτες, σχολεία, τοπικούς
φορείς πολιτισμού αλλά και θεσμικούς φορείς. Ανασύρει την ιδιωτική μνήμη, την αισθητήρια μνήμη, το
βίωμα δηλαδή και την εμπειρία αλλά και την δημόσια μνήμη, προκαλεί συναντήσεις, προκαλεί γεγονότα
που δημιουργούν δημόσια ιστορία. Δύο τέτοια υποδείγματα πολιτισμικής δράσης αναλύει η κ. Σερεμετάκη στο βιβλίο της. Το πρώτο αφορά
στην εκδήλωση μνήμης “Η πόλη θυμάται” και υλοποιείται 10 χρόνια μετά τον καταστροφικό σεισμό στην
Καλαμάτα. Οι πολίτες, οι κοινωνικοί δρώντες μιας τραυματισμένης κοινωνίας επιχειρούν, μέσα από την
βιωμένη μνήμη και δράση και σε σύνθεση με την δημόσια μνήμη, να ανακτήσουν το παρελθόν τους και να
αναδομήσουν το παρόν τους. Το δεύτερο υπόδειγμα αφορά στη δημόσια παιδαγωγική δράση “Γεύση και μνήμη”. Αναδεικνύει τη
σχέση της γεύσης με την μνήμη δηλαδή με την ιστορία και την πολιτισμική ταυτότητα. Αυτή η δράση, σε
έναν διάλογο με το εθνικό και υπερεθνικό, φιλοξενήθηκε στο Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο στην Αθήνα και
παρουσιάσθηκε σε κράτη – μέλη της Ουνέσκο ως υπόδειγμα για την διατήρηση της άυλης πολιτιστικής
κληρονομιάς. Αυτό που θέλω να πω τελειώνοντας είναι ότι το βιβλίο της κ. Σερεμετάκη έχει ανοιχτούς λογαριασμούς
με τον αναγνώστη. Ζητά από αυτόν να επανέρχεται σ΄ αυτό, να συνδιαλέγεται μαζί του, να επιχειρεί να
αισθανθεί και να κατανοήσει όλα του τα νοήματα. Τον προκαλεί για ταξίδια στην κατανόηση του κόσμου
και για απόπειρες/προσπάθειες αυτογνωσίας.
Γεννήθηκε στην Ελλάδα και μεγάλωσε στην Αθήνα και τη Νότια Πελοπόννησο απ’ όπου και κατάγεται. Σπούδασε, έζησε και δίδαξε στη Νέα Υόρκη, δίπλα σε διάσημους ανθρωπολόγους, κοινωνιολόγους και φιλόσοφους επί δύο και πλέον δεκαετίες. Στην Ελλάδα επίσης δίδαξε για δέκα και πλέον χρόνια στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Το πλούσιο συγγραφικό έργο της έχει χαρακτηριστεί ως πολυσχιδές και καινοτόμο. Περιλαμβάνει επιστημονικό βιβλία και άρθρα γραμμένα στην αγγλική και την ελληνική, καθώς και ποίηση. Πολλά από αυτά έχουν μεταφραστεί και σε άλλες γλώσσες.
Οι μελέτες της βασίζονται κυρίως σε μακρόχρονες επιτόπιες έρευνες και συγκριτικές έρευνες σε διάφορα μέρη του κόσμου, ειδικότερα στην αστική και την αγροτική Ελλάδα.
Έξι από τα βιβλία της κυκλοφορούν και στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΠΕΔΙΟ.
0 Σχόλια