ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΤΟΥ 3ου ΑΙΩΝΑ Μ.Χ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ, ΕΡΧΕΤΑΙ ΝΑ ΜΑΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΟΧΙ ΜΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΔΥΟ ΠΟΛΕΩΝ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ. ΟΙ “ΔΙΔΥΜΕΣ ΑΔΕΛΦΕΣ” – ΟΧΥΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ, ΑΠΕΤΕΛΕΣΑΝ ΤΑ “ΔΙΔΥΜΑ ΤΕΙΧΗ” ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ.
Κείμενο: Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)
Όπως μας πληροφορεί ο Αθανάσιος Γουρίδης στο βιβλίο του “Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού – Διδυμότειχο, μια αέναη περιπλάνηση” (2018), κατά τις εργασίες επέμβασης στο ανατολικό τμήμα των τειχών του Κάστρου Διδυμοτείχου στα 1989 και 1990, αποκαλύφθηκαν ίχνη πρώιμης οχυρωματικής κατασκευής, προρωμαϊκής και ρωμαϊκής περιόδου. Το γεγονός καταδεικνύει την ύπαρξη οχύρωσης στο λόφο του Κάστρου (λόφος “Καλέ”) πολύ πριν την Ιουστινιάνεια κατασκευή των τειχών τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Στο ίδιο βιβλίο παρουσιάζονται και άλλες αποδείξεις/ενδείξεις, τόσο για την ύπαρξη οχύρωσης στον υπόψη λόφο, όσο για την εκτίμηση του αείμνηστου καθηγητή Γεωργίου Μπακαλάκη, πως ενδεχομένως υπήρξε οχυρωματικό έργο που ένωνε την Ακρόπολη του Διδυμοτείχου με αυτή της παλαιάς μητέρας – πόλης, της Πλωτινόπολης.
ΜΙΑ ΠΟΛΗ – ΔΥΟ ΠΟΛΕΙΣ
Όσον αφορά στην Πλωτινόπολη οι πηγές είναι ξεκάθαρες. Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Τραϊανό (53 – 117 μ.Χ.) στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. και πιθανόν η ίδρυση της να αφορούσε στην οργάνωση υπάρχουσας θρακικής πόλης υπό το πρότυπο των ρωμαϊκών πόλεων (civita). Η πόλη αυτή αφιερώθηκε στη σύζυγο του Τραϊανού, την Αυτοκράτειρα Πομπηία Πλωτίνα (65-122 μ.Χ.) και ονομάστηκε Πλωτινόπολις. Η πλέον “αυτοκρατορική” πολιτεία ενισχύθηκε και ήκμασε κατά τους επόμενους αιώνες και απετέλεσε την πόλη που από αυτήν προήλθε το μετέπειτα Διδυμότειχο.
Προτομή της Αυτοκράτειρας Πομπηίας Πλωτίνας
– Τι συνέβη όμως στον έναντι της Πλωτινόπολις, απότομο βραχώδη λόφο, τον οποίο περιρρέει ο Ερυθροπόταμος ως φυσική τάφρος και παράλληλα διαθέτει ισχυρή οχύρωση από τις απόκρημνες πλαγιές στη βόρεια πλευρά του;
Είναι αδιανόητο ένα διοικητικό – εμπορικό – στρατιωτικό κέντρο όπως η Πλωτινόπολις, που ιδρύεται επί ενός σημαντικού στρατιωτικού οδικού άξονα, που συνέδεε την Εγνατία οδό με το κομβικό κέντρο της Αδριανούπολης, μίας παραποτάμιας πόλης με εμπορικό λιμάνι στον Έβρο που δέχεται και στέλνει προϊόντα στο Αιγαίο και όχι μόνο, να μην διαθέτει την καλύτερη δυνατή αμυντική οργάνωση.
Καθώς δείχνουν τα ευρήματα, ήδη πριν την ρωμαϊκή κατάκτηση, υπήρξε οχυρωματική οργάνωση στο λόφο της Ακροπόλεως (“Καλέ”) και ενδεχομένως κατοικήθηκε όπως και ο χώρος της “Αγίας Πέτρας” (Πλωτινόπολις) από αρχαιότατους χρόνους (Νεολιθική περίοδος). Επομένως, θα ήταν απίθανο η ίδρυση της ρωμαϊκής “αυτοκρατορικής” Πλωτινόπολις να μην επηρέασε στην οργάνωση τουλάχιστον φρουρίου στο λόφο του Κάστρου. Άλλωστε η πάροδος του χρόνου δίδαξε πως μέχρι τον 9ο αιώνα, αλλά και μετά την καταστροφή της Πλωτινόπολις από τους Βουλγάρους το 813 μ.Χ., συνυπήρξαν ως δύο πόλεις ή καλύτερα θα λέγαμε ως δύο συνοικίες της ίδιας πόλης, από τις οποίες προήλθε το Διδυμότειχο.
ΠΟΙΑ Η ΠΟΛΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ;
Ο Γάλλος νομισματολόγος Théodore Edme MIONNET (1770-1842) είχε δημοσιεύσει στα 1822, ένα ορειχάλκινο μετάλλιο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλλα, το οποίο παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον. Ενώ στην εμπρόσθια όψη του φέρει την εστεμμένη προτομή του αυτοκράτορα, στην οπίσθια είναι χαραγμένες αντιμέτωπες οι κεφαλές δύο πεπλοφόρων γυναικών. Η αριστερά κείμενη φέρει οχύρωμα ως στέμμα και από κάτω αναγράφεται ως ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ, ενώ η δεξιά είναι η ΠΛΩΤΕΙΝΟΠΟΛΙΣ. Στο πεδίο αναγράφεται η λέξη ΑΔΕΛΦΑΙ, ενώ στην περίμετρο αναπτύσσεται κυκλικά το ΠΛΩΤΕΙΝΟΠΟΛΕΙΤΩΝ.
Προτομή του Καρακάλλα (Αντωνίνου)
Στη μπροστινή πλευρά αναγράφεται “AVT K M AVΡ CEVH ANTΩNEINOC”, δηλαδή “ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡ ΚΑΡΑΚΑΛΛΑΣ ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ ΑΝΤΩΝΕΙΝΟΣ” και ο τιμώμενος παρουσιάζεται ως προτομή που κοιτάει προς τα δεξιά. Στην οπίσθια πλευρά αναγράφεται περιφερεικά “ΠΛΩTEINOΠOΛEITΩN” και κάτω σε τρείς γραμμές “ΠΛΩTEINOΠOΛIC” “ΔOMHNOΠOΛIC” και “AΔEΛΦAI”, όπου παρουσιάζονται δύο γυναικείες μορφές υπό του τύπου της θεότητας Τύχης, να κοιτά η μία την άλλη (αντικρυστά).
Οι “αδερφές” πόλεις απεικονίζονται με αντικριστές μορφές του τύπου της ελληνικής μυθικής θεότητας Τύχης, η οποία ήταν προσωποποίηση της ευμάρειας και του πλούτου μιας πόλης. Ιδιαίτερα στην Ελληνιστική εποχή, κάθε πόλη είχε ως προστάτιδα τη δική της Τύχη, η οποία απεικονιζόταν συχνά σε νομίσματα, με στέμμα της τα τείχη της πόλης. Η αντίστοιχη Ρωμαϊκή θεότητα ονομαζόταν “Φορτούνα”.
Το νόμισμα με τις ΑΔΕΛΦΕΣ ΠΟΛΕΙΣ από την ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ, εποχής Καρακάλλα
Όπως πρώτος συμπέρανε ο ιστορικός και φιλόλογος Κοσμάς Μυρτίλος Αποστολίδης (1868 -1942), κατά τη Ρωμαιοκρατία θα υπήρχε μία οχυρωμένη πόλη κοντά στην ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ με το όνομα ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ και πιθανότατα μάλιστα: «Η Δομηνόπολις αύτη είναι το και των υστέρων Βυζαντιακών χρόνων Διδυμότειχον, κτισθείσα ή ανακτισθείσα επί παλαιοτέρου συνοικισμού επί ρωμαιοκρατίας εν Θράκη». Ο Κ.Μ. Αποστολίδης δημοσίευσε το υπόψη θέμα στον 10ο τόμο του περιοδικού συγγράμματος “ΘΡΑΚΙΚΑ” το έτος 1938.
Ακόμη ο ίδιος και κατόπιν αυτού και άλλοι, έθεσαν την υπόθεση κατά την οποία το αρχαίο όνομα του Διδυμοτείχου είναι “Δύμη”, η οποία κατ΄ αυτόν εξελίσσεται ως “Δυμηνόπολις” ή “Δυμηνών πόλις” κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το τελευταίο δεν μπορεί να ισχύει, σύμφωνα και με την έρευνα του Α.Γουρίδη (“Διδυμότειχο μια άγνωστη Πρωτεύουσα” ).
Μπορούμε όμως ευλόγως να δεχθούμε ότι η Δομηνόπολις είναι το ρωμαϊκό Διδυμότειχο του λόφου “Καλέ”, πιθανώς η ακρόπολη της Πλωτινουπόλεως, εκείνη που οχύρωσε ο Καρακάλλας ή πιθανότατα κάποιος πριν από αυτόν και η οποία επανοχυρώθηκε από τον Ιουστινιανό κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Συνεπώς, το “βυζαντιακό” Διδυμότειχο συνιστά στην πρώτη του φάση της εξέλιξη της «διδυμο-τείχου» Πλωτινουπόλεως.
ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗ ΔΟΜΝΑ (DOMINA): “Σύζυγος, Γυναίκα, Αρχόντισσα”
Είναι ξεκάθαρο πως η ονομασία ΔΟΜΙΝ(Ο)ΠΟΛΙΣ όπως και η ΠΛΩΤΙΝ(Ο)ΠΟΛΙΣ είναι ονόματα πόλεων αφιερωμένων σε γυναίκες, διότι φέρουν το τελικό γράμμα Όμικρον (Ο) προ του δευτέρου συνθετικού “ΠΟΛΙΣ”. Αντίστοιχα στις πόλεις που αφιερώθηκαν σε ονόματα ανδρών, ο τελικός φθόγγος είναι το “ΟΥ” και όχι το “Ο”. Εξ ου και ΑΔΡΙΑΝ(ΟΥ)ΠΟΛΙΣ ή ΤΡΑΪΑΝ(ΟΥ)ΠΟΛΙΣ, οι πόλεις του Αδριανού και του Τραϊανού, αντίστοιχα.
Επομένως η ΔΟΜΙΝΟΠΟΛΙΣ, η “αδελφή” πόλη της ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΙΣ, είναι αφιερωμένη σε γυναικεία μορφή με το όνομα “ΔΟΜΙΝΑ” ή “ΔΟΜΝΑ”
Το όνομα “ΔΟΜΝΑ” προέρχεται από το λατινική λέξη “DOMINA” και σημαίνει “σύζυγος, γυναίκα, αρχόντισσα”. Το υπόψη όνομα αποδίδεται στα Ελληνικά ως “ΔΟΜΝΑ” και ως “ΔΟΜΗΝΑ”. Μετά τα παραπάνω, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η πόλη ήταν αφιερωμένη στην ΔΟΜΝΑ (ΔΟΜΙΝΑ), και η ονομασία αποδίδεται ως ΔΟΜΝΟΠΟΛΙΣ ή ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ.
ΔΟΜΝΑ Η ΑΥΓΟΥΣΤΑ
Η Ιουλία Δόμνα (170-217 μ.Χ.), ήταν η σύζυγος του Αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου και μητέρα των Αυτοκρατόρων Γέτα και Καρακάλλα. Η Ιουλία Δόμνα ήταν Αυτοκράτειρα (193-211 μ.Χ.) και φιλόσοφος, επίσης διατέλεσε ως ισχυρή μορφή στο καθεστώς του γιου της, Αυτοκράτορα Καρακάλλα. Ως σύζυγος του Αυτοκράτορα, έλαβε τους τίτλους της Αυγούστας (193) και της “Μητέρας των Στρατοπέδων” (195).
Νόμισμα ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΕΩΣ με την ΙΟΥΛΙΑ ΔΟΜΝΑ Εμπρόσθια όψη: Προτομή Ιουλίας Δόμνας προς τα δεξιά με επιγραφή “ ΙΟVΛΙΑ ΔΟ – ϹΕΒΑϹΤΗ” Οπίσθια όψη: Ο θεός Απόλλωνας με κλαδί στο δεξί χέρι και ιμάτια στον αριστερό ώμο. Περιφερειακά η επιγραφή “ΠΛΩΤΕΙΝΟ-ΠΟΛΕΙΤΩΝ”. Ανήκει στη Νομισματική Συλλογή του ΚΙΚΠΕ (Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου) η οποία έχει παραχωρηθεί ως χρησιδάνειο στο Μουσείο Μπενάκη όπου παρουσιάζεται στο κοινό.
Ήταν κόρη του αρχιερέα Γάιου Ιούλιου Βασσιάνου από την πόλη Έμεσα της σημερινής Συρίας. Το Ιουλία ήταν το επίθετό της (δηλαδή κόρη του Ιούλιου) και το Δόμνα το όνομά της.
Έγινε διάσημη για την καταπληκτική της μάθηση καθώς και για την εξαιρετική πολιτική επιρροή της και μνημονεύεται ότι ήταν προστάτιδα των τεχνών, της μουσικής και της φιλοσοφίας, χρησιμοποιώντας τον τίτλο και την επιρροή της για να διαδώσει την υπό διωγμό φιλοσοφία και να συνεισφέρει προκειμένου να βελτιωθεί και να ευδοκιμήσει στη Ρώμη. Είναι επίσης ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη, εξαιτίας της περίτεχνης κόμμωσης της.
Προτομή της Αυγούστας Ιουλίας Δόμνας με την ιδιαίτερη κόμμωση
Ο σύζυγός της Σεπτήμιος Σεβήρος ενίσχυσε και οχύρωσε τις θρακικές πόλεις για να τις προστατέψει από τις επιδρομές διαφόρων φυλών κυρίως από βορά. Πιστεύεται ότι θα επισκέφθηκε την Πλωτινόπολη μόνος κατά την περίοδο των Παρθικών πολέμων (194-199 μ.Χ.) ή πραγματοποίησε λαμπρή επίσκεψη μαζί με τη σύζυγό του Ιουλία Δόμνα κατά τους εορτασμούς για την επέτειο της δεκαετούς βασιλείας τους (decennalia), στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ.
Στο βιβλίο του “Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού – Διδυμότειχο, μια αέναη περιπλάνηση” (2018), ο Α. Γουρίδης δίνει την πιθανότητα από την υπόψη λαμπρή υποδοχή του αυτοκρατορικού ζεύγους (205 ή 208 μ.Χ.) να προέρχεται η χρυσή προτομή του Σεπτήμιου Σεβήρου που βρέθηκε στο χώρο της Πλωτινόπολης (1965) και σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής και ευελπιστούμε κάποια στιγμή να κοσμήσει το Βυζαντινό Μουσείο Διδυμοτείχου.
Η χρυσή σφυρήλατη προτομή του Σεπτιμίου Σεβήρου από την Πλωτινόπολη του Διδυμοτείχου
Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν, κατά την επίσημη επίσκεψη των Αυτοκρατόρων στην Πλωτινόπολη, σχεδόν 100 χρόνια μετά την ίδρυσή της από τον Τραϊανό και την αφιέρωσή της στη σύζυγό του Πλωτίνα, ο Σεπτήμιος Σεβήρος μιμούμενος τον προκάτοχό του, να εγκαινιάζει τη νέα οχύρωση επί της έναντι Ακροπόλεως και αυτή να την ιδρύει ως πόλη και να την αφιερώνει στη σύζυγό του Δόμνα (Domina), εξού και να δίδει σε αυτή την ονομασία ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ.
Ο ΓΙΟΣ – ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΚΑΡΑΚΑΛΛΑΣ (ΑΝΤΩΝΙΝΟΣ)
Την εποχή λοιπόν που εκδόθηκε στο νομισματοκοπείο της ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗΣ το ορειχάλκινο μετάλλιο, με την παράσταση των δύο αδελφών πόλεων (ΔΟΜΙΝΟΠΟΛΙΣ – ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΙΣ), αυτοκράτορας ήταν ο Καρακάλλας. Το επίσημο όνομά του ήταν Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος, αλλά υιοθέτησε το όνομα Καρακάλλας εξαιτίας του μανδύα με κουκούλα που φορoύσαν οι συμπατριώτες του. Βασίλεψε αρχικά από κοινού με τον πατέρα του (Σεπτήμιο Σεβήρο) και τον αδελφό του (Γέτα) από το 198 μέχρι το 211 μ.Χ. και μετά το θάνατό τους κυβέρνησε μόνος του μέχρι το 217 μ.Χ., οπότε δολοφονήθηκε. Πολλές φορές όμως, όπως αναφέρουν οι πηγές, άφηνε την πραγματική εξουσία στη μητέρα του, την Ιουλία Δόμνα, η οποία τον ακολουθούσε ακόμη και στις εκστρατείες.
Νόμισμα ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΕΩΣ με την ΙΟΥΛΙΑ ΔΟΜΝΑ και την ΤΥΧΗ της πόλεως. Εμπρόσθια όψη: Προτομή Ιουλίας Δόμνας προς τα δεξιά με επιγραφή “ ΙΟVΛΙΑ ΔΟ – ϹΕΒΑϹΤΗ” Οπίσθια όψη: Η θεά Τύχη με στέμμα τα τείχη της πόλης. Στο δεξί χέρι κρατά σκείπτρο και στο αριστερό κρατά το κέρας της αφθονίας. Περιφερειακά η επιγραφή “ΠΛΩΤΕΙΝΟ-ΠΟΛΕΙΤΩΝ”. Ανήκει στη Νομισματική Συλλογή του Münzkabinett στο Βερολίνο.
Το γεγονός πως στο νόμισμα του Καρακάλλα αναφέρεται πως είναι “ΠΛΩΤΕΙΝΟΠΟΛΕΙΤΩΝ” φανερώνει πως αν και συνυπάρχουν ΔΥΟ ΠΟΛΕΙΣ – ΔΥΟ ΟΧΥΡΑ, στην ουσία υφίσταται ΕΝΑΣ ΔΗΜΟΣ!
Το πόσο παρέμεινε το όνομα ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ στην έναντι της ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΙΣ κορυφή, δύσκολο ακόμα να το απαντήσουμε. Αν λάβουμε υπόψη πως ο γιος της Ιουλίας ΔΟΜΝΑΣ, αυτοκράτορας δολοφονήθηκε και η ίδια κατόπιν αυτοκτόνησε με ασιτία (δηλαδή απεργία πείνας) ενώ έπασχε και από ένα είδος καρκίνου, είναι άξια απορίας η όποια συνέχιση της απόδοσης τιμών στο πρόσωπό της.
Η ύπαρξη νομισματοκοπείου στην Πλωτινόπολη, δείχνει τη σπουδαιότητα της πόλης κατά τον 3ο μ.Χ αιώνα., όπως και τα θαυμαστά ευρήματα – ψηφιδωτά δάπεδα κατοικιών, που έχει φέρει έως τώρα στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.
Αφήνουμε λοιπόν εδώ την υπόθεση, που εάν αποδειχθεί πως ευσταθεί θα δόσει στο Διδυμότειχο ένα ακόμα όνομα. Το πρώην όνομα της Βυζαντινής Καστροπολιτείας του Διδυμοτείχου, η οποία οργανώθηκε στο λόφο του Κάστρου του γνωστού ως “Καλέ” (Kale = Κάστρο στην τουρκική) κατά την ρωμαίική περίοδο από τη δυναστεία των Σεβήρων. Που όπως και η Πλωτινόπολις έλαβε το όνομα της Αυτοκράτηρας Πλωτίνας από τον σύζηγό της Τραϊανό, η μετέπειτα Καστροπολιτεία έλαβε το όνομα της Αυτοκράτειρας Ιουλίας Δόμνας από τον σύζυγό της Σεπτήμιο Σεβήρο και ονομάστηκε Δομηνόπολις.
Μία ονομασία που μας ώθησε να διερευνήσουμε το νόμισμα του Δήμου Πλωτινοπολιτών που κόπηκε επί αυτοκράτορα Καρακάλλα, έδω στο αρχαίο Διδυμότειχο, για να μας δείχνει ποια ήταν τα “ΔΙΔΥΜΑ ΤΕΙΧΗ”, οι “ΑΔΕΡΦΕΣ ΠΟΛΕΙΣ” ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΙΣ και ΔΟΜΗΝΟΠΟΛΙΣ, αλλιώς στα σημερινά δεδομένα θα λέγαμε:
“Η ΑΓΙΑ ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΕΣ”!
Βιβλιογραφία:
Αθανάσιος Γουρίδης, “Διδυμότειχο μια άγνωστη Πρωτεύουσα” (2008)
Αθανάσιος Γουρίδης, “Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού – Διδυμότειχο, μια αέναη περιπλάνηση” (2018)
Κοσμάς Μυρτίλος Αποστολίδης, “Η Πλωτινόπολις”, “ΘΡΑΚΙΚΑ” – 10ος τόμος (1938).
Ευάγγελος Σ. Σοβαράς, “Τρεις ισχυρές γυναίκες στην ίδια πόλη: Πλωτίνη – Φαυστίνα – Ιουλία Δόμνα στην Πλωτινόπολη του Διδυμοτείχου” (2022).
){kind=link}
0 Σχόλια