Ουρικό οξύ, ουρική αρθρίτιδα και νεφρική βλάβη; Ποιοι κινδυνεύουν; Ποια η σωστή διατροφή;

 

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Η ουρική αρθρίτιδα είναι μια κοινή και οδυνηρή πάθηση που προσβάλλει τις αρθρώσεις. Σχηματίζονται μικροί κρύσταλλοι μέσα και γύρω από την άρθρωση, προκαλώντας φλεγμονή, πόνο και πρήξιμο.
Αυτοί οι κρύσταλλοι σχηματίζονται από ένα από τα συνήθη απόβλητα που παράγονται από τον οργανισμό, το ουρικό οξύ. Κανονικά το σώμα αποβάλλει το επιπλέον ουρικό οξύ μέσω των νεφρών στα ούρα. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει αρκετά γρήγορα σε άτομα με ουρική αρθρίτιδα. Αυτό προκαλεί αύξηση των επιπέδων ουρικού οξέος και το σχηματισμό κρυστάλλων.

Η ουρική αρθρίτιδα (κοινώς ποδάγρα) είναι το αποτέλεσμα της εναπόθεσης σε αρθρώσεις, κρυστάλλων ουρικού μονονατρίου, λόγω υπερκορεσμού του αρθρικού υγρού σε ουρικό οξύ. Το ουρικό οξύ αποτελεί τελικό προϊόν του μεταβολισμού των πουρινών και παράγεται κατα κύριο λόγο στο ήπαρ και σε μικρότερο βαθμό στους νεφρούς και στο λεπτό έντερο. Αποτελεί ένα ασθενές οξύ με χαμηλή διαλυτότητα στα σωματικά υγρά και κυκλοφορεί στο πλάσμα με ιονισμενη μορφή. Επιπλέον μια δράση του λιγότερο γνωστή αλλά εξίσου σημαντική και κάθε άλλο πέρα απο επιβλαβή είναι οτι αποτελεί ένα απο τα σημαντικότερα ενδογενή αντιοξειδωτικά του οργανισμού. Η απέκκριση του απο τον τελευταίο γίνεται κυρίως μέσω των ούρων, ενώ αποβάλλεται κατα 30% στα κόπρανα και ελαχίστως μέσω του ιδρώτα

Ποιοι επηρεάζονται από την ουρική αρθρίτιδα;

Υπάρχουν δύο κύριες ομάδες ατόμων που επηρεάζονται συνήθως από ουρική αρθρίτιδα:

• άνδρες ηλικίας μεταξύ 40 και 50 ετών

• ηλικιωμένοι που λαμβάνουν διουρητικά (γνωστά και ως «χάπια νερού» ή χάπια που βοηθούν το σώμα να αποβάλει νερό).

Η ουρική αρθρίτιδα είναι σπάνια σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και ο γιατρός σας μπορεί να επιθυμεί να διερευνήσει περαιτέρω τα συμπτώματά σας.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ουρικής αρθρίτιδας;

Ένα επεισόδιο ουρικής αρθρίτιδας επέρχεται συνήθως πολύ γρήγορα, συχνά σε μια νύχτα. Η άρθρωση κοκκινίζει πολύ, πρήζεται και είναι εξαιρετικά επώδυνη. Συχνά η άρθρωση πονά έντονα όταν την ακουμπάτε. Η ουρική αρθρίτιδα προσβάλλει συνήθως μία άρθρωση κάθε φορά, συχνά την άρθρωση του μεγάλου δακτύλου του ποδιού. Άλλες αρθρώσεις μπορεί επίσης να προσβληθούν από ουρική αρθρίτιδα, όπως στα χέρια, τους καρπούς, τα γόνατα, τους αστραγάλους και τους αγκώνες.

Χωρίς θεραπευτική αγωγή, ένα επεισόδιο ουρικής αρθρίτιδας συνήθως διαρκεί περίπου μία εβδομάδα. Άλλο επεισόδιο μπορεί να μη συμβεί για μήνες ή ακόμη και χρόνια. Αν η ουρική αρθρίτιδα δεν ελέγχεται καλά, ο χρόνος μεταξύ επεισοδίων μπορεί να λιγοστεύει, τα επεισόδια να γίνονται πιο σοβαρά και οι αρθρώσεις μπορεί να πάθουν οριστική βλάβη. Μερικές φορές η ουρική αρθρίτιδα μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια (μακροπρόθεσμη) πάθηση, προκαλώντας:

• μόνιμο ήπιο πόνο & φλεγμονή των αρθρώσεων που έχουν προσβληθεί 
• τόφους - στερεές εναποθέσεις (εξογκώματα) κρυστάλλων ουρικού οξέος, ειδικά στα αυτιά, τα δάχτυλα, τα χέρια, τους βραχίονες, τα γόνατα και τον αγκώνα 
• πέτρες στα νεφρά. 

Τι την προκαλεί;

Αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος:

• Αυξημένη πρόσληψη πουρινών με την τροφή, δηλαδή αυξημένη κατανάλωση εντοσθίων (συκώτι, νεφρά), κρέατος μικρών ζώων με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος (κρέας από αρνί, κατσίκι), θαλασσινών, προιόντων κυνηγίου, φασόλια, σπανάκι, μανιτάρια, κουνουπίδι, αρακάς, σπαράγγια κ.α.
• Αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ.
• Αυξημένη ανακύκλωση πυρηνοπρωτεινών που παρατηρείται σε ορισμένα αιματολογικά νοσήματα καθώς και σε άλλα νοσήματα όπως ψωρίαση.
• Ύπαρξη γενετικών ανωμαλιών σε ένζυμα που συμμετέχουν στο μεταβολισμό του ουρικού οξέος.
• Ιδιοπαθής υπερουριχαιμία (αύξηση της τιμής του ουρικού οξέος στο αίμα).

Ελαττωμένη αποβολή του ουρικού οξέος από τους νεφρούς:

• Nεφρική βλάβη.
• Διάφορα φάρμακα.
• Καταστάσεις που προκαλούν μείωση του ph των ούρων.
• Καταστάσεις οξέωσης (διαβητική, γαλακτική νηστεία).

Όλες οι καταστάσεις που αναφέρθηκαν, προκαλούν υπερουριχαιμία. Η αύξηση στο ουρικό οξύ ονομάζεται στην ιατρική υπερουριχαιμία. Υπάρχουν όμως και ασθενείς με αυξημένες τιμές ουρικού οξέος, που δεν εκδηλώνουν ποτέ ουρική αρθρίτιδα.
Αύξηση της συγκέντρωσης του ουρικού μπορεί να προκύψει είτε λόγω αυξημένης παραγωγής είτε λόγω μειωμένης απέκκρισης. Αυξημένη παραγωγή παρατηρείται επί συγγενών μεταλλάξεων σε ένζυμα του κύκλου των πουρινών. Επίσης σε κακοήθειες του αιμοποιητικού (π.χ. χρόνια μυελογενής λευχαιμία) παρατηρείται αυξημένη παραγωγή ουρικού, η οποία μπορεί να προκαλέσει σημαντική υπερουριχαιμία μετά τη χορήγηση χημειοθεραπείας (σύνδρομο λύσης όγκου). Η αυξημένη πρόσληψη πουρινών (π.χ. δίαιτα υψηλή σε κρέας) τείνει να αυξήσει τη συγκέντρωση ουρικού, όμως σπάνια προκαλεί σημαντική υπερουριχαιμία χωρίς τη συνύπαρξη και άλλου αιτιολογικού παράγοντα. 
Αύξηση της συγκέντρωσης ουρικού στο πλάσμα μπορεί να προκύψει από μειωμένη απέκκρισή του από τους νεφρούς. Το ουρικό οξύ διηθείται ελεύθερα στο σπείραμα, στη συνέχεια επαναρροφάται πλήρως, απεκκρίνεται και επαναρροφάται εκ νέου. Τελικά αποβάλλεται περίπου το 10% του διηθούμενου ουρικού οξέος. Οι σωληναριακές διαδικασίες μεταφοράς του ουρικού συμβαίνουν σχεδόν αποκλειστικά στο εγγύς εσπειραμένο σωληνάριο. Καταστάσεις που αυξάνουν την επαναρρόφηση νατρίου και ύδατος από το εγγύς (π.χ. υποογκαιμία- προνεφρική αζωθαιμία) αυξάνουν την επαναρρόφηση ουρικού μειώνοντας τη νεφρική κάθαρσή του. Επίσης η παρουσία οργανικών ανιόντων όπως το γαλακτικό και τα κετονοξέα μειώνουν την απέκκρισή του. Αντίθετα η προβενασίδη αυξάνει τη νεφρική κάθαρση του ουρικού, μειώνοντας την επαναρρόφησή του. 
Στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια μειώνεται η απέκκριση ουρικού οξέος, στις περισσότερες περιπτώσεις όμως δεν παρατηρείται σημαντική υπερουριχαιμία (>10 mg/dl), λόγω παράλληλης αύξησης της απέκκρισης από το γαστρεντερικό, εκτός αν συνυπάρχει αυξημένη διαιτητική πρόσληψη. Υπάρχουν όμως ορισμένα αίτια χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας που συνοδεύονται από δυσανάλογα αυξημένες τιμές ουρικού πλάσματος και τέτοιες είναι ορισμένες διάμεσες νεφροπάθειες (νεφροπάθεια από αναλγητικά, πολυκυστική νόσος νεφρών, νεφροπάθεια από μόλυβδο, αποφρακτική νεφροπάθεια). Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια συνδέεται με υπερουριχαιμία, ιδίως σε περιπτώσεις ραβδομυόλυσης (απελευθέρωση από τα κατεστραμμένα κύτταρα) ή προνεφρικής αιτιολογίας ΟΝΑ. Τέλος υπερουριχαιμία λόγω μειωμένης νεφρικής απέκκρισης παρατηρείται και χωρίς εμφανή νεφρική νόσο (ιδιοπαθής).

Πώς γίνεται η διάγνωση της ουρικής αρθρίτιδας;

Διάγνωση ουρικής αρθρίτιδας γίνεται όταν εντοπίζονται κρύσταλλοι ουρικού οξέος στο υγρό που λαμβάνεται από την άρθρωσή σας. Ο γιατρός μπορεί να εξετάσει τα ούρα  για να δει αν το σώμα αποβάλλει περιττές ποσότητες ουρικού οξέος. Τα επίπεδα ουρικού οξέος μπορούν επίσης να μετρηθούν με εξετάσεις αίματος, ωστόσο αυτές δεν είναι πάντα ακριβείς. Τα επίπεδα ουρικού οξέος μπορεί να είναι φυσιολογικά ή ακόμα και μειωμένα κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου ουρικής αρθρίτιδας. Οι εξετάσεις αίματος είναι πιο χρήσιμες για να αποκλειστούν άλλα είδη λοιμώξεων της άρθρωσης ή αρθρίτιδας. Οι ακτινογραφίες είναι συχνά φυσιολογικές στα πρώτα στάδια της ουρικής αρθρίτιδας, επομένως δεν είναι πολύ χρήσιμες για τη διάγνωσή της. Ο γιατρός θα εκτιμήσει:

• Τα κλινικά χαρακτηριστικά και το ιστορικό.
• Ενδεχομένως αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων.
• Η εντυπωσιακή και εντός 24 ωρών, ανταπόκριση στη χορήγηση κολχικίνης (1 mgr κάθε ώρα, μέχρι 6 mgr το 24ωρο).

Διαφορική διάγνωση

Ο προσδιορισμός του ουρικού οξέος στα ούρα του 24ώρου, θα δείξει αν η υπερουριχαιμία του ασθενούς οφείλεται σε αυξημένη παραγωγή ή σε ελαττωμένη αποβολή του. Η μέτρηση δεν πρέπει να γίνεται στη φάση της οξείας προσβολής.
Οι απλές ακτινογραφίες, εμφανίζουν παθολογικά ευρήματα, συνήθως στις χρόνιες μορφές.

Τι μπορείτε να κάνετε κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου ουρικής αρθρίτιδας;

Θα πρέπει να δείτε το γιατρό σας όταν παρουσιαστεί το πρώτο επεισόδιο ουρικής αρθρίτιδας. Ο γιατρός σας θα συστήσει ορισμένα φάρμακα για να μειωθεί ο πόνος και η φλεγμονή που προκαλούνται από ουρική αρθρίτιδα, συμπεριλαμβάνοντας: 

• • μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα 

• • ενέσεις ή χάπια κορτικοστεροειδών 
• • κολχικίνη 
• • τα στεροειδή στην αρχική αντιμετώπιση και 
• • η αλλοπουρινόλη στην πρόληψη.

Πάντα να ενημερώνετε το γιατρό ή το φαρμακοποιό σας πριν αρχίσετε να παίρνετε οποιαδήποτε φάρμακα. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να προστατεύετε την άρθρωση που έχει προσβληθεί. Για παράδειγμα, αν έχει προσβληθεί το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σας, ίσως χρειαστεί να περιορίσετε το περπάτημα και να δημιουργήσετε μια υποδοχή στο κρεβάτι για να μην αγγίζουν τα πόδια σας τα σεντόνια όταν είστε στο κρεβάτι.

Μπορεί να προληφθεί η ουρική αρθρίτιδα; 

Τα καλά νέα είναι ότι η ουρική αρθρίτιδα μπορεί να προληφθεί. Μιλήστε στο γιατρό σας σχετικά με τους τρόπους πρόληψης της ουρικής αρθρίτιδας, που περιλαμβάνουν: 

• Φάρμακα: Υπάρχουν φάρμακα που μπορεί να μειώσουν τα επίπεδα ουρικού οξέος στο αίμα σας. Αυτά τα φάρμακα χρειάζεται να λαμβάνονται κάθε μέρα, είτε είχατε επεισόδιο είτε όχι. Είναι σημαντικό να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι άτομα που έχουν υπερουριχαιμία, δηλ. αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος στο αίμα, χωρίς προσβολές οξείας αρθρίτιδας δεν χρειάζεται να παίρνουν φάρμακα για τη μείωση του ουρικού οξέος, διότι ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών των ατόμων, που δεν υπερβαίνει το 15%, εμφανίζουν τελικά και μάλιστα μετά από πολλά χρόνια ουρική αρθρίτιδα. Ωστόσο, είναι αυτονόητο ότι το θεραπευτικό πρόγραμμα, που θα εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση της ουρικής αρθρίτιδας και για την πρόληψη τόσο μελλοντικών επεισοδίων οξείας ουρικής αρθρίτιδας όσο και της ανάπτυξης χρόνιας ουρικής αρθρίτιδας σε ένα συγκεκριμένο ασθενή, δηλ. ποια γενικά προληπτικά μέτρα και ποιο φάρμακο ή ποιος συνδυασμός φαρμάκων θα χρησιμοποιηθούν, καθορίζεται από το θεράποντα γιατρό
• Αλκοόλ: Περιορίστε την ποσότητα αλκοόλ που πίνετε γενικά και αποφεύγετε να πίνετε πολύ αλκοόλ κάθε φορά. 
• Απώλεια βάρους: Αν είστε υπέρβαρο άτομο, πρέπει να χάσετε βάρος σταδιακά. Βεβαιωθείτε ότι η διατροφή σας είναι υγιεινή επειδή οι «αυστηρές» δίαιτες ή δίαιτες «ασιτίας» μπορεί πράγματι να αυξήσουν τα επίπεδα ουρικού οξέος. Δείτε ένα διαιτολόγο για συμβουλές.
• Αλλαγές στη διατροφή: Πιστεύεται ότι ορισμένες τροφές μπορεί να προκαλέσουν επεισόδια ουρικής αρθρίτιδας. Αυτές οι τροφές τείνουν να περιέχουν υψηλά επίπεδα πουρίνης. Ωστόσο, θεωρείται ότι δεν προκαλούν ουρική αρθρίτιδα όλες οι τροφές που είναι πλούσιες σε πουρίνες. Υπάρχουν επίσης ελάχιστες επιστημονικές αποδείξεις ότι αν αποφεύγετε τροφές που είναι πλούσιες σε πουρίνες μπορείτε να μειώσετε επιτυχώς τα επεισόδια ουρικής αρθρίτιδας.  Πουρίνες υπάρχουν σε πολλά τρόφιμα, ιδίως στα κρέατα, τις αντζούγιες, τις ρέγκες, τα σπαράγγια και τα μανιτάρια.  Οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση φρουκτόζης (αναψυκτικών) συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα ουρικού οξέος στο αίμα.
• Συνιστάται η αποφυγή κρέατος και παραγώγων κρέατος, ο περιορισμός της κατανάλωσης πουλερικών και θαλασσινών και προτίμηση σε άλλες πηγές πρωτεΐνης (όπως τα γαλακτοκομικά με λίγα λιπαρά, το τόφου, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια κ.λπ.). Το αλκοόλ πρέπει να αποφεύγεται (ή έστω να μην υπερβαίνει το ένα ποτηράκι την ημέρα), το ίδιο και τα αναψυκτικά με ζάχαρη. Οι χυμοί κερασιών και άλλων φρούτων με σκούρο χρώμα (όπως τα κόκκινα σταφύλια και τα μούρα) μπορεί να είναι προστατευτικοί και να μειώνουν τον κίνδυνο νέων κρίσεων. Τα βατόμουρα μάλλον περιέχουν κάποια ουσία που βοηθά στη μείωση του ουρικού στο αίμα και στη μείωση της φλεγμονής. Το ίδιο κάνουν και τα κεράσια (25 γραμμάρια κερασιών/ημέρα είναι η κατάλληλη δόση), για παρεμπόδιση εμφάνισης ουρικής αρθρίτιδας.
• Πολύ βοηθάει η κατανάλωση άφθονου νερού (συνιστώνται 1-2 λίτρα νερό την ημέρα, συν 1-2 λίτρα από άλλα υγρά). Η καφεΐνη πρέπει να αποφεύγεται απ’ αυτούς που έχουν υψηλό ουρικό οξύ στο αίμα και ουρική αρθρίτιδα, διότι έχοντας αυτή διουρητική δράση επιτείνει την υπερουριχαιμία.
• Η βιταμίνη C (κατανάλωση πολλών πορτοκαλιών) βοηθά τους νεφρούς να αποβάλλουν μεγαλύτερες ποσότητες ουρικού οξέος στα ούρα. Δόση 1-2 γραμμαρίων βιταμίνης C την ημέρα, μπορεί να θέσει την κατάσταση υπό έλεγχο.Η νιασίνη (βιταμίνη Β₃) ή νικοτινικό οξύ αυξάνει τα επίπεδα του ουρικού και γι’ αυτό πρέπει να την αποφεύγουν όσοι έχουν υπερουριχαιμία.

Πηγή: medlabnews.gr iatrikanea https://medlabgr.blogspot.com/2013/03/blog-post_26.html#ixzz7eVIImXgL